Begin mei is in Nederland een periode van stilte en bezinning, gevolgd door feest en vrijheid. Op 4 mei staan we stil bij de slachtoffers van oorlog en geweld. Op 5 mei vieren we de bevrijding van Nederland.
In Duitsland zijn die dagen in mei heel anders gevuld – en juist dat verschil vertelt iets belangrijks over de Duitse cultuur, samenleving en mentaliteit. Voor wie actief is op de Duitse markt, is het zinvol daar oog voor te hebben.
Geen vlaggetjes, maar verantwoordelijkheid
Duitsland kent geen nationale feestdag om het einde van de Tweede Wereldoorlog te vieren. In plaats daarvan is er een diep gewortelde Erinnerungskultur. Dat betekent: collectief herinneren, onderwijzen, uitleggen – met het oog op democratie en waakzaamheid.
In mei vinden in veel Duitse steden plechtige herdenkingen plaats. Zo herdenkt het Museum Berlin-Karlshorst op 8 mei de onvoorwaardelijke overgave van de Wehrmacht. In Ravensbrück staat de bevrijding van het vrouwenconcentratiekamp centraal, met ontmoetingen tussen nabestaanden, historici en scholieren. Herdenken is in Duitsland niet vanzelfsprekend. Het is een bewuste keuze, gedragen door onderwijs, politieke vorming en maatschappelijke instellingen.
Wie herdenken we? En wie herdenken er mee?
Duitsland eert niet alleen de slachtoffers van het nationaalsocialisme, maar ook zij die zich ertegen verzetten. Namen als Sophie Scholl, Claus von Stauffenberg of Hans Coppi staan symbool voor morele moed in een tijd van terreur. Toch is dat slechts één laag van het herinneren. Want wie herdenken er vandaag?
Duitsland is allang geen homogene natie. Ongeveer een kwart van de bevolking heeft een migratieachtergrond – mensen van wie één of beide ouders buiten Duitsland zijn geboren. Grote groepen komen uit Turkije, Polen, Rusland of Syrië. Voor velen van hen is de Tweede Wereldoorlog geen familiegeschiedenis, maar een maatschappelijk thema. En binnen de groep van “autochtone” Duitsers dragen sommigen het familieverhaal van een dader, anderen dat van een slachtoffer, weer anderen dat van een meeloper. Het bewustzijn daarover is sterk aanwezig, en wordt in Duitsland niet uit de weg gegaan.
Waakzaamheid als morele opdracht
Herinneringscultuur in Duitsland staat niet stil. Ze kijkt niet alleen terug, maar ook vooruit. Steeds weer klinkt de waarschuwing: dit nooit weer. En toch is die waarschuwing actueel. De opmars van rechts-extremistische partijen in Europa – ook in Nederland en Duitsland – laat zien dat democratische waarden kwetsbaar zijn. Daarom blijft het belangrijk dat mensen niet alleen feiten kennen, maar ook leren denken en voelen in termen van verantwoordelijkheid.
Voor mij persoonlijk is de uitspraak van Martin Niemöller een sleuteltekst. Hij schreef:
„Als die Nazis die Kommunisten holten, habe ich geschwiegen; ich war ja kein Kommunist.
Als sie die Sozialdemokraten einsperrten, habe ich geschwiegen; ich war ja kein Sozialdemokrat.
Als sie die Gewerkschafter holten, habe ich geschwiegen; ich war ja kein Gewerkschafter.
Als sie mich holten, gab es keinen mehr, der protestieren konnte.“
Die woorden zetten me als tiener aan het denken – en doen dat nog steeds. Ze gaan over politieke waakzaamheid. Over solidariteit. En over de vraag: wanneer spreek jij je uit?
Voorbij de feiten – wat dit betekent voor je communicatie
Wie zich als Nederlandse ondernemer begeeft op de Duitse markt, doet er goed aan de gevoeligheden rond herinnering, geschiedenis en verantwoordelijkheid serieus te nemen. Niet omdat dat “moet”, maar omdat het de diepte en de context geeft aan de cultuur waarmee je zakendoet.
In Duitsland betekent professionaliteit niet alleen kennis van je vak, maar ook: bewust omgaan met taal, toon en inhoud. Herinneringscultuur maakt deel uit van de publieke ruimte. Begrip daarvoor getuigt van respect – en creëert vertrouwen.
Succes op de Duitse markt begint bij heldere communicatie. Maar werkelijk sterke communicatie begint bij luisteren.